دانشکده تغذیه و علوم غذایی
زمانی که وزن نرمال، سالم نیست! خطر چاقی پنهان با وزن طبیعی
احتمالاً همه ما تا به حال در مورد «شاخص توده بدنی» یا BMI شنیده‌ایم. این شاخص به‌طور رایج برای ارزیابی تناسب وزن با قد مورد استفاده قرار می‌گیرد و یکی از ابزارهای متداول برای تشخیص چاقی یا لاغری است. BMIبر اساس فرمول زیر محاسبه و طبقه بندی می‌شود:
اما با وجود کاربرد ساده و گسترده،BMI محدودیت‌هایی جدی دارد:
- این شاخص تنها وزن کلی بدن را در نظر می‌گیرد و تفکیکی بین بافت چربی و بافت عضلانی قائل نیست. همچنین درصد چربی بدن و نحوه توزیع آن را مشخص نمی‌کند. برای مثال، یک ورزشکار حرفه‌ای با حجم عضلانی بالا و چربی اندک ممکن است BMI بالای ۳۰ داشته باشد و به اشتباه چاق تلقی شود، در حالی که علت وزن بالای او عضله است، نه چربی.
- مورد دیگر، پدیده‌ای است به نام چاقی با وزن طبیعی (Normal Weight Obesity)؛ در این شرایط، فرد دارای BMI طبیعی (بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹) و وزن نُرمال است، اما میزان توده چربی بدن او بالاست و معمولاً ممکن است توده عضلانی او کم باشد. این افراد اغلب چربی احشایی بالاتر نیز دارند که در اطراف اندام‌های حیاتی مانند کبد، معده، قلب و کلیه‌ها تجمع می‌یابد؛ این نوع چربی برای سلامتی خطرناک است.
افراد دچار چاقی پنهان، به‌اندازه افراد دارای چاقی آشکار، در معرض بیماری‌هایی مانند سندرم متابولیک، مقاومت به انسولین، دیابت نوع ۲، اختلالات چربی خون، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی-عروقی هستند. بنابراین اگر در مورد سلامتمان نگران هستیم، داشتن وزن طبیعی به تنهایی کافی نیست.
چگونه چاقی با وزن نرمال را تشخیص دهیم؟
- قدم اول: محاسبه BMI که باید در بازه طبیعی یعنی بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ باشد.
- قدم دوم: سنجش درصد چربی بدن که اگر این مقدار در زنان بالای ۳۰٪ و در مردان بالای ۲۵٪ باشد، فرد در دسته چاقی با وزن نرمال قرار می‌گیرد.
**توجه: برای تعیین درصد چربی و عضلات بدن می‌توان از دستگاه‌های آنالیز ترکیب بدنی مانند BIA (Bioelectrical Impedance Analysis) استفاده کرد که در بسیاری از کلینیک‌های تغذیه و چاقی در دسترس هستند.
- قدم سوم: این افراد ممکن است هنوز به بیماری‌های متابولیک مبتلا نشده باشند، اما در معرض خطر بالای ابتلا قرار دارند.
درمان چاقی با وزن نرمال: چگونه مدیریت کنیم؟
در حال حاضر درمان قطعی مشخصی برای این وضعیت وجود ندارد، اما با تغییر سبک زندگی و تغییر ترکیب بدن می‌توان آن را به‌خوبی مدیریت کرد:
- تمرکز بر تغییر و بهبود ترکیب بدن:
- ورزش‌های مقاومتی مانند بدن‌سازی و تمرین با وزنه برای افزایش بافت عضلانی و کاهش چربی (حداقل ۳ جلسه در هفته) توصیه می‌شود.
- ورزش‌های هوازی با شدت متوسط مانند پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری و ... برای کاهش چربی احشایی و بهبود عملکرد متابولیکی و قلبی-ریوی به مدت حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته ( 5 روز در هفته و هر بار 30 دقیقه) توصیه می شود.
- پیروی از رژیم غذایی مناسب تحت نظر متخصص تغذیه: هدف کاهش وزن نیست، بلکه هدف کاهش چربی بدن و افزایش عضله بدون تغییر چشمگیر در وزن است. تمرکز باید بر مصرف مقادیر مناسب پروتئین‌ها، محدود کردن غذاهای پرکالری ولی کم ارزش (مثل فست‌فود، قندهای ساده و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده) و دریافت کافی ریز مغذی‌ها باشد.
- پایش منظم ترکیب بدن با استفاده از دستگاه‌های BIA
- بهبود سبک زندگی: خواب کافی، مدیریت استرس، کاهش زمان بی‌تحرکی و نشستن های طولانی
- چکاپ‌های دوره‌ای پزشکی: بررسی وضعیت مقاومت به انسولین، پروفایل چربی خون، آنزیم‌های کبدی و نشانگرهای التهابی. در صورت نیاز، درمان دارویی برای کنترل اختلالات متابولیک تجویز می‌شود.
جمع‌بندی:
داشتن وزن طبیعی، لزوماً به معنای سلامت متابولیک نیست. چاقی پنهان می‌تواند به‌صورت خاموش سلامت بدن را تهدید کند. با افزایش آگاهی، پایش های منظم و اصلاح سبک زندگی، می‌توان از بروز بیماری‌های جدی مرتبط با این وضعیت پیشگیری کرد./ف.نوروزی فرد
«مهسا رضائی» کارشناس ارشد تغذیه بالینی دانشکده تغذیه و علوم غذایی
نظر دهید