دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز
نقش سین‌بیوتیک‌ها در مولتیپل اسکلروزیس
مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) یک بیماری التهابی، خودایمنی و نورودژنراتیو سیستم عصبی مرکزی است که با تخریب میلین، التهاب عصبی و آسیب آکسونی همراه است. علائم این بیماری طیفی از اختلالات حرکتی، بینایی، شناختی و روان‌شناختی را شامل می‌شود.
علیرغم ناشناخته بودن علت دقیق بیماری، شواهد قوی حاکی از آن است که اختلال در عملکرد سیستم ایمنی و تعامل آن با میکروبیوتای روده در پاتوژنز ام اس نقش کلیدی دارند. در سال‌های اخیر، محور روده–مغز و به‌ویژه میکروبیوتای روده به‌عنوان یکی از عوامل مهم در بروز بیماری‌های عصبی شناخته شده است. به‌دنبال آن، استفاده از رویکردهای تغذیه‌ای مانند پروبیوتیک‌ها، پری‌بیوتیک‌ها و به‌ویژه سین‌بیوتیک‌ها توجه زیادی را در کنترل بیماری ام اس به خود جلب کرده‌اند.
اختلال در تعادل میکروبیوتای روده در ام اس
میکروبیوتای روده مجموعه‌ای پیچیده از میکروارگانیسم‌هاست که عملکردهای متعددی در بدن انسان دارد؛ از جمله تنظیم سیستم ایمنی بدن، تولید متابولیت‌های ضدالتهابی، حفظ سد روده‌ای و ارتباط با سیستم عصبی مرکزی از طریق محور روده–مغز. در بیماران مبتلا به ام اس، مطالعات متعددی نشان داده‌اند که تعادل میکروبیوتای روده به هم خورده و حالتی موسوم به dysbiosis به وجود آمده است. این اختلال شامل کاهش باکتری‌های مفید مانند بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیلوس و افزایش باکتری‌های پیش- التهابی مانند آکرمانسیا موسینیفیلا و متانوبروی باکتر اسمیتی است. نتایج این تغییرات عبارت هستند از افزایش نفوذپذیری روده، ورود محصولات باکتریایی مانند LPS به جریان خون، فعال‌سازی مزمن سیستم ایمنی و پاسخ‌های Th1 وTh17 ، التهاب گسترده و تحریک فرایندهای دمیلینه‌کننده در سیستم عصبی مرکزی.
سین‌بیوتیک‌ها: ترکیبی از پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها
سین‌بیوتیک‌ها ترکیباتی هستند که به صورت همزمان از پروبیوتیک‌ها (میکروارگانیسم‌های زنده مفید) و پری‌بیوتیک‌ها (مواد غذایی غیرقابل‌هضم که موجب رشد پروبیوتیک‌ها می‌شوند) تشکیل شده‌اند. این ترکیبات با هدف بازگرداندن تعادل میکروبی روده، کاهش التهاب سیستمیک، تعدیل عملکرد ایمنی و در نهایت، تأثیر مثبت بر عملکرد عصبی و روان‌شناختی توسعه یافته‌اند. مکانیسم‌های اثر سین‌بیوتیک‌ها بر ام اس شامل موارد زیر است:
- بازسازی تعادل ایمنی: سین‌بیوتیک‌ها از طریق بازگرداندن تعادل به میکروبیوتای روده، سبب افزایش سلول‌های T تنظیمی (Treg) و کاهش سلول‌های التهابی Th1 و Th17 می‌شوند. این تغییر ایمنی نقش مهمی در کاهش التهاب سیستم عصبی مرکزی دارد.
- کاهش مارکرهای التهابی: در یک مطالعه بالینی تصادفی، مصرف روزانه سین‌بیوتیک‌ها به مدت ۱۲ هفته موجب کاهش معنادار سطوح پروتئین واکنشی C، فاکتور نکروز دهنده تومور آلفا و اینترلوکین ۶ در بیماران مبتلا به ام اس شد. این کاهش با بهبود وضعیت بالینی و انرژی بیماران همراه بود.
- بهبود عملکرد سد روده‌ای: سین‌بیوتیک‌ها با تقویت اتصال بین سلول‌های اپی‌تلیال روده مانع از ورود محصولات باکتریایی به جریان خون شده و به این ترتیب مسیر التهاب سیستمیک و التهاب مغزی را مسدود می‌کنند.
- تولید متابولیت‌های ضدالتهابی مانند SCFAs: پری‌بیوتیک‌ها توسط باکتری‌های مفید به اسیدهای چرب زنجیره کوتاه (SCFAs) مانند بوتیرات، پروپیونات و استات تخمیر می‌شوند. این ترکیبات نقش مهمی در مهار التهاب، تغذیه سلول‌های روده‌ای و کاهش نفوذپذیری روده دارند.
- بهبود علائم روان‌شناختی (افسردگی، اضطراب، خستگی): سین‌بیوتیک‌ها با تأثیرگذاری بر محور روده–مغز، افزایش تولید نوروترنسمیترهایی نظیر GABA و سروتونین و کاهش التهاب نورونی، موجب کاهش علائم روانی در بیماران ام اس می‌شوند. مطالعات انسانی نشان داده‌اند که مصرف سین‌بیوتیک‌ها می‌تواند منجر به کاهش نمرات افسردگی و اضطراب شود.
نتیجه‌گیری
سین‌بیوتیک‌ها به عنوان درمان مکمل در بیماران مبتلا به ام اس، از طریق بازگرداندن تعادل به میکروبیوتای روده، کاهش التهاب سیستمیک، بهبود عملکرد سد روده‌ای و محور روده–مغز می‌توانند اثرات مثبتی در کنترل علائم و کند کردن پیشرفت بیماری داشته باشند./ف.نوروزی فرد
"دکتر سحر فصحتی"، دکترای تخصصی علوم تغذیه، دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز
نظر دهید