چاقی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های سلامت عمومی در سده‌ی بیست و یکم شناخته می‌شود. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، تعداد افراد مبتلا به چاقی در دهه‌های اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است. این وضعیت نه تنها بر سلامت جسمانی تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند تأثیرات عمیقی بر عملکرد مغز و سلامت روانی نیز داشته باشد. در این مقاله به بررسی تأثیرات چاقی بر مغز، مکانیسم‌های بیولوژیکی و پیامدهای آن می‌پردازیم.

1. تغییرات شناختی

بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که افراد چاق ممکن است با مشکلاتی در حافظه و تمرکز مواجه شوند. این تغییرات به واسطه‌ی کاهش حجم مواد خاکستری مغز، به ویژه در نواحی مرتبط با حافظه و یادگیری، اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، کاهش حجم هیپوکامپ که برای یادگیری و حافظه حیاتی است، در افراد چاق مشاهده شده است. همچنین، اختلال در ارتباطات بین نورون‌ها می‌تواند به کاهش توانایی پردازش اطلاعات منجر شود.

2. خطر بیماری‌های عصبی

چاقی با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر و بیماری پارکینسون مرتبط است. چاقی می‌تواند موجب تغییرات متابولیک و هورمونی شود که این تغییرات به نوبه‌ی خود به آسیب‌های مغزی و اختلالات شناختی منجر می‌شوند. در یک مطالعه، نشان داده شده است که افراد مبتلا به چاقی مفرط در مقایسه با افراد با وزن نرمال، ریسک بالاتری برای ابتلا به زوال عقل دارند. این خطر ممکن است به علت تأثیرات منفی بر عروق مغزی و کاهش جریان خون به مغز باشد.

3. تأثیر بر خلق و خو

علاوه بر تأثیرات شناختی، چاقی می‌تواند بر سلامت روان نیز تأثیر بگذارد. افراد چاق ممکن است با مشکلاتی مانند افسردگی و اضطراب بیشتر مواجه شوند. این شرایط می‌تواند به دلیل فشار اجتماعی، استیگما (برچسب خوردن) و همچنین تغییرات شیمیایی در مغز باشد. تحقیقات نشان داده‌اند که تغییرات در سطح هورمون‌ها و مواد شیمیایی مغز، مانند سروتونین و دوپامین، می‌تواند به اختلالات خلقی منجر شود.

مکانیسم‌های بیولوژیکی

•  التهاب مزمن

چاقی منجر به تولید مواد التهابی از بافت چربی می‌شود. این مواد، مانند سیتوکاین‌ها و فاکتورهای نکروز تومور(TNF-α)، می‌توانند به التهاب مزمن در مغز منجر شوند. التهاب مزمن می‌تواند به آسیب به نورون‌ها و اختلال در ارتباطات بین نورون‌ها و در نهایت به کاهش عملکرد شناختی منجر شود.

• تغییرات متابولیک

چاقی معمولاً با مقاومت به انسولین و اختلالات متابولیک همراه است. این شرایط می‌تواند باعث اختلال در تأمین انرژی برای مغز شود. مغز به گلوکز به عنوان منبع انرژی اصلی وابسته است و کاهش حساسیت به انسولین می‌تواند منجر به کاهش کارایی عملکرد مغز شود.

• تغییرات در هورمون‌ها

چاقی می‌تواند بر سطح هورمون‌هایی مانند انسولین، لپتین و گرلین تاثیرگذار باشد. لپتین، هورمونی است که به تنظیم اشتها و متابولیسم کمک می‌کند. در افراد چاق، ممکن است مقاومت به لپتین ایجاد شود که منجر به اختلال در تنظیم اشتها و افزایش وزن می‌شود و این اختلالات می‌تواند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد.

• آسیب عروقی

چاقی می‌تواند به افزایش فشار خون و تغییرات در عروق خونی منجر شود. این تغییرات می‌توانند جریان خون به مغز را کاهش دهند و در نتیجه تأمین اکسیژن و مواد مغذی را مختل کنند. کاهش جریان خون می‌تواند به آسیب‌های مغزی و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی منجر شود.

• کاهش نوروجنسیس

چاقی می‌تواند تولید نورون‌های جدید (نوروجنسیس) را در نواحی مغز مانند هیپوکامپ کاهش دهد. هیپوکامپ، نقش حیاتی در یادگیری و حافظه دارد. کاهش نوروجنسیس می‌تواند منجر به ضعف در عملکردهای شناختی و ایجاد مشکلات در یادآوری اطلاعات شود.

• تغییرات شیمیایی مغز

چاقی می‌تواند تعادل مواد شیمیایی مغز را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، تغییرات در سطح دوپامین و سروتونین می‌تواند به اختلالات خلقی و اضطراب منجر شود. این تغییرات می‌توانند بر رفتار و واکنش‌های عاطفی تأثیر بگذارند و در نهایت به اختلالات روانی منتهی شوند.

در نتیجه چاقی نه تنها یک مشکل جسمانی است، بلکه تأثیرات عمیقی بر عملکرد مغز و سلامت روان دارد. درک این تأثیرات می‌تواند به توسعه‌ی استراتژی‌های پیشگیری و درمان کمک کند. حفظ وزن مناسب و سبک زندگی سالم می‌تواند به بهبود سلامت مغز و کیفیت زندگی کمک کند. همچنین، آگاهی از تأثیرات روانی چاقی می‌تواند در کاهش استیگما و حمایت از افرادی که با این مشکل مواجه هستند، مؤثر باشد./ف.نوروزی فرد

«الهه عباسی» کارشناس ارشد تغذیه دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز