دیابت یک بیماری مزمن است که در بین بزرگسالان و کودکان در سراسر جهان به ابعاد اپیدمی رسیده است. دیابت کنترل نشده عواقب جدی بسیاری از جمله بیماری قلبی، بیماری کلیوی، نابینایی و سایر عوارض را به همراه دارد. نکته مهم این است که مصرف برخی مواد غذایی می تواند سطح قند خون و انسولین را افزایش داده و التهاب را بیشتر کند که این مورد ممکن است خطر ابتلا به بیماری های دیگری در کنار دیابت را افزایش دهد.

 

مصرف کربوهیدرات در بیماران مبتلا به دیابت چگونه باید باشد؟

کربوهیدرات ها، پروتئین ها و چربی ها درشت مغذی هایی هستند که انرژی بدن را تامین می کنند. در میان آنها، کربوهیدرات ها بیشترین تأثیر را بر قند خون دارد. این به این دلیل است که کربوهیدرات به قند یا گلوکز تجزیه می شود و در جریان خون جذب می شود. البته فیبرهای غذایی کربوهیدرات هایی هستند که جذب نمی شوند و فواید زیادی نیز برای کنترل وزن و قند خون دارند. هنگامی که افراد مبتلا به دیابت در یک زمان بیش از حد کربوهیدرات مصرف می کنند، سطح قند خون آنها می تواند به سطوح خطرناکی افزایش یابد.

با گذشت زمان، سطوح بالای قند خون می تواند به اعصاب و رگ های خونی بدن آسیب برساند، که ممکن است زمینه را برای بیماری قلبی، بیماری کلیوی و سایر بیماری های جدی سلامت فراهم کند. مصرف کمتر کربوهیدرات می تواند به جلوگیری از افزایش قند خون کمک کند و خطر عوارض دیابت را تا حد زیادی کاهش دهد.

کدام مواد غذایی در بیماران مبتلا به دیابت محدود شود؟

نوشابه ها و نوشیدنی های حاوی شکر افزوده

نوشابه و نوشیدنی های شیرین شده سرشار از کربوهیدرات است و باعث افزایش قند خون می شود. همچنین این نوشیدنی ها سرشار از «فروکتوز» است که به شدت با مقاومت به انسولین و دیابت ارتباط دارد. در واقع مطالعات نشان می دهد که مصرف نوشیدنی های شیرین شده با قند ممکن است خطر ابتلا به بیماری های مرتبط با دیابت مانند بیماری کبد چرب را افزایش دهد.

اسید چرب ترانس

اسید چرب ترانس با افزودن هیدروژن به اسیدهای چرب غیراشباع برای پایدارتر کردن ایجاد می شود. (روغن های هیدروژنه) چربی ‌های ترانس در مارگارین، کره بادام‌ زمینی، شکلات ها و کره های مغزی صبحانه، خامه‌ ها و اغلب غذاهای آماده منجمد یافت می‌ شود. علاوه بر این، تولیدکنندگان مواد غذایی اغلب اسیدهای چرب ترانس را به بیسکویت، کلوچه و سایر محصولات پخته شده اضافه می کنند تا به افزایش ماندگاری محصول کمک کند. اگرچه چربی‌ های ترانس به طور مستقیم سطح قند خون را افزایش نمی ‌دهد، اما با افزایش التهاب، مقاومت به انسولین و چربی شکم و همچنین کاهش سطح کلسترول خوب HDL و اختلال در عملکرد شریانی مرتبط است که همه این موارد افراد را در معرض افزایش خطر بیماری های قلبی عروقی قرار می دهد.

مقادیر زیاد برنج سفید، نان سفید و ماکارونی با آرد سفید

نان سفید، ماکارونی و برنج سرشار از کربوهیدرات است و فیبر کمی دارد. این ترکیب می تواند منجر به افزایش سطح قند خون شود. از طرف دیگر، انتخاب غذاهای پر فیبر و کامل ممکن است به کاهش پاسخ قند خون کمک کند. در نتیجه استفاده از نان های حاوی آرد کامل، نان های سبوسدار، ماکارونی سبوسدار و برنج قهوه ای توصیه می شود.

شکر و عسل

افراد مبتلا به دیابت اغلب سعی می کنند مصرف شکر سفید و همچنین غذاهایی مانند آب نبات، شکلات، کلوچه و کیک را به کمترین میزان برسانند. با این حال باید بدانیم اشکال دیگر قند نیز می تواند باعث افزایش قند خون شود. اینها شامل شکر قهوه ای و قندهای طبیعی مانند عسل نیز می شود. اگرچه عسل جزو قندهای فراوری شده نیست و ممکن است فواید زیادی داشته باشد، اما از نظر اثر روی قند خون، دست کم به اندازه شکر سفید (و حتی بیشتر) کربوهیدرات دارد!

میزان کربوهیدرات در هر یک قاشق غذاخوری از شکر و عسل:

یک قاشق غذاخوری شکر سفید: 12.6 گرم کربوهیدرات

یک قاشق غذاخوری عسل: 17.3 گرم کربوهیدرات

میوه های خشک

میوه منبع بسیار خوبی از چندین ویتامین و مواد معدنی مهم از جمله ویتامین C و پتاسیم است. هنگامی که میوه خشک می شود، این فرآیند منجر به از دست دادن آب می شود که با غلظت بیشتر این مواد مغذی همراه است، اما از سویی دیگر میزان قند آن نیز غلیظ تر می شود.

فرد مبتلا به بیماری دیابت لازم نیست میوه را به طور کامل کنار بگذارد. چرا که مصرف میوه‌ های تازه و کم قند، مانند توت ‌های تازه یا یک سیب کوچک، می‌تواند مزایای سلامتی داشته باشد؛ در حالی که قند خون را در محدوده هدف نگه می‌دارد. بنابراین توصیه می شود بیماران مبتلا به دیابت در مورد مصرف مقدار و نوع میوه با متخصص تغذیه خود مشورت کنند.

آب میوه

اگرچه آب میوه اغلب به عنوان یک نوشیدنی سالم در نظر گرفته می شود، اما اثرات آن بر قند خون مانند نوشابه ها و سایر نوشیدنی های شیرین است. آب میوه اگر طبیعی باشد، به دلیل حجم زیاد قند و مقدار اندک فیبر، گزینه خوبی نسبت به خود میوه نیست. بهتر است میوه تازه و کامل مصرف شود. در مورد انواع آبمیوه صنعتی که حاوی شکر افزوده هستند، در برخی موارد آب میوه حتی قند و کربوهیدرات بیشتری نسبت به نوشابه دارد. یک جایگزین بسیار بهتر، لذت بردن از آب با یک تکه لیمو است که کمتر از یک گرم کربوهیدرات دارد و می توان گفت بدون کالری است.

دانستن اینکه از کدام غذاها باید در هنگام دیابت پرهیز کنیم، گاهی اوقات سخت به نظر می رسد. با این حال، پیروی از چند دستورالعمل می تواند این کار را آسان تر کند. اهداف اصلی باید شامل دوری از چربی های ناسالم، قندهای مایع (به شکل آبمیوه و نوشابه)، غلات فرآوری شده و سایر غذاهای حاوی کربوهیدرات های ساده شده باشد. پرهیز از غذاهایی که سطح قند خون را افزایش می‌دهد و مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد، می‌تواند به حفظ سلامتی و کاهش خطر ابتلا به عوارض دیابت در آینده کمک کند. در این مورد می توان از متخصصان تغذیه مشاوره دریافت کرد./ف.نوروزی فرد

«زهرا مغدانی»، کارشناس ارشد علوم تغذیه دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز