جمعیت ساکن در کره زمین با سپری کردن روندی افزایشی به حدود هشت میلیارد نفر در سال 1400 رسیده است و پیش بینیها حکایت از عبور جمعیت از مرز 9/5  میلیارد نفر طی 30 سال آینده را دارد.

 تولید دستکم 60 درصد مواد غذایی بیشتر در مقایسه با تولبد حال حاضر، برای تأمین نیاز غذایی چنین جمعیتی، از بزرگترین چالش های پیشروی بشر محسوب میشود.

نگرانی جامعه جهانی پیرامون این چالش موجب شده است تا در دهه های اخیر مفهوم امنیت غذایی (Food Security) توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود اختصاص دهد.

مفهوم امنیت غذایی و ابعاد آن

طبق تعریف، امنیت غذایی زمانی حاصل میشود که تمامی مردم در همه زمانها از لحاظ فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی به غذای کافی، سالم و مغذی که نیازهای مربوط به رژیم غذایی و ترجیحات (ذائقه) آنها را برای داشتن یک زندگی سالم و فعال برطرف کند، دسترسی داشته باشند.

بر این اساس، امنیت غذایی دارای چهار اصل کلی، (1) شامل فراهمی (Availability)، به مفهوم موجود بودن مواد غذایی طی مدیریت تولید یا واردات، (2) دسترسی (Accession)، به مفهوم دسترسی به غذا با توجه به توان اقتصادی و فیزیکی خانوارها یا جوامع، (3) بهره وری (Utilization)، به مفهوم سلامت غذایی و بهره وری آن با توجه به مغذی بودن و کیفیت بیولوژیکی مواد غذایی و در نهایت (4) پایداری (Stability) به مفهوم پایداری تولید غذای باکیفیتو  قابلیت دسترسی به آن در تمامی زمان‌ها است.

در حقیقت، تولید محصولات غذایی متناسب با افزایش جمعیت تنها یکی از مشکلات پیشرو است؛ در حالیکه تضمین سلامت و کیفیت مواد غذایی در کنار امکان دسترسی آحاد جامعه به غذای سالم و مغذی و در نهایت، پایداری این دسترسی طی زمان، دیگر ابعاد امنیت غذایی را تشکیل میدهند.

هر یک از ابعاد اشاره شده تحت تأثیر عوامل متعددی است که در مسائل مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، محیطی و حتی پزشکی ریشه دارند. از این رو، امنیت غذایی یک مفهوم چندماهیتی برای ارتباط دادن سلامت عمومی، با کشاورزی، اقتصاد و تغذیه است. در حقیقت، امنیت غذایی یک حالت یا وضعیت چندزمینه ای است که با محوریت دسترسی افراد به مواد غذایی، سعی بر بررسی برهمکنش تمامی عوامل مؤثر بر تولید غذا در سطح مزرعه تا رسیدن آن به سفره مردم دارد.

بنابراین، در اندازه گیری امنیت غذایی می بایست هم به مسائل اقتصادی و اجتماعی در قالب توزیع جمعیت و قدرت خرید خانوارها و هم به مسائل سلامت و تغذیه در قالب سالم بودن و ارزش غذایی محصولات مختلف توجه شود. وقتی هر یک از چهار اصل ذکرشده برای امنیت غذایی برقرار نباشند، نا امنی غذایی (Food Insecurity ) رخ می دهد.

این اصول چهارگانه با یک ساختار سلسله مراتبی به همدیگر مرتبط هستند. به گونه ای که اصل فراهمی غذا پیش شرط اصل دسترسی به آن است و خود پیش شرط اصل بهره وری است. در حقیقت، ارزیابی دیگر ابعاد امنیت غذایی زمانی مفهوم پیدا میکند که مقدار محصولات تولیدشده پاسخگوی کامل نیاز غذایی انسان بوده و هیچگونه خطری متوجه بعد فراهمی غذا نباشد./ف.نوروزی فرد

«آرش دشتابی» دکترای تخصصی تغذیه دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز