باروری یک روند پیچیده است که به فیزیولوژی زنانه و مردانه بستگی دارد؛ در این زمینه مکمل های مهمی وجود دارد که بر اساس یک تقسیم بندی کلی برای کمک به باروری در تمام زوج های جوان ضروری، مهم و مفید هستند. در بخش یک این مطلب با اهیمت ویتامین A، ویتامین های گروه B، ویتامین های C، D، E و K در باروری آشنا شدیم. در بخش دوم نیز دیگر مکمل های موثر در این زمینه را دنبال می کنیم.

 

آهن

یک ماده مغذی موردنیاز برای ادامه حیات و اساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبول قرمز خون است. فقر آهن ناشی از نوع تغذیه در دختران، با سرطان رحم و سرطان سینه مرتبط است. دخترانی که دچار کم خونی هستند در دوران بلوغ از لحاظ رشد تحت تاثیر قرار گرفته و برای جبران این کمبود باید از منابع گیاهی آهن، همچنین گوشت قرمز و ماهی برای دریافت اسید فولیک و ویتامینB12 استفاده کنند.

کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن موجب می‌شود زنان پس از ازدواج و در دوران بارداری از کمبود شدید آهن رنج برده و نه تنها خطر مرگ و میر را به علت خونریزی هنگام زایمان افزایش دهد، بلکه نوزادانی کم وزن و نارس با ذخایر آهن پایین به دنیا خواهد آورد. آهن همچنین در ساختن سلول های خون، متابولیسم انرژی، حمل اکسیژن، شرکت در واکنش های بدن نقش مهمی ایفا می کند. تحقیقات جدید نشان داده‌اند که کمبود سلول های خونی سالم ناشی از کمبود آهن، کمبود ویتامین B12 و کمبود فولات با ناباوری رابطه مستقیم دارد. پس آهن در تقویت و سلامت باروری بسیار مهم و اثرگذار است.

علائم کم خونی فقر آهن: کم رنگ شدن زبان، مخاط پلک چشم، لب ها، خطوط کف دست، احساس ضعف و خستگی، دوری از فعالیت های ورزشی و خستگی زودرس هنگام فعالیت، بی حوصلگی، سیاهی رفتن چشم ها، سرگیجه، حالت تهوع و بی اشتهایی و افزایش ابتلا به بیماری‌های عفونی و تأخیر در رشد از علائم کم خونی فقر آهن است.

منابع غذایی آهن: جگر، غذاهای دریایی، گوشت قرمز، گوشت پرندگان، انواع لوبیاها، سبزی ها، میوه ‌های خشک و دانه های کامل و زرده تخم مرغ است.

روی

این عنصر در عملکرد مطلوب اندام های تولید مثل نقش موثری دارد و برای منظم شدن عملکرد سیستم ایمنی، شرکت در ساختار بسیاری از آنزیم های بدن، شرکت در سنتز انسولین نقش دارد.

به دنبال کمبود روی و افت سیستم ایمنی، بیماری های اتوایمیون مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس و موارد مشابه افزایش می‌یابد. نقصان روی در مردان و زنان موجب اختلالات باروری می شود. اغلب مردان و زنان که برای درمان ناباروری اقدامات زیادی انجام داده اند، باید مسئله کم بودن روی را نیز در نظر گرفته و نسبت به رفع آن اقدام کنند.

کمبود روی در بدن مادران باردار می تواند منجر به رشد ناکافی و کند جنین و یا زایمان زودرس شود. یکی از علت های میوم رحم و کیست های پستان در بانوان نیز کمبود روی است و دیده شده با تجویز روی بهبودی حاصل شده است.

همچنین در بانوانی که دچار عفونت های قارچی دستگاه تناسلی می شوند و به درمان منظم دارویی جواب نمی ‌دهند، تجویز روی به مقدار کافی باعث بهبود شده است.

کمبود روی در نوجوانان نیز به صورت تاخیر در بلوغ جنسی و ظهور نکردن صفات ثانویه جنسی و در کودکان به صورت کوتاهی قد و کمبود وزن بروز می کند. امروزه ثابت شده است که باروری و بارداری، تابع وجود روی در بدن است. فعال نبودن بیضه ها در آقایان و تخمدان ها در بانوان و کم بودن اسپرم ها همگی می تواند به علت کمبود روی در بدن باشد که در نهایت منجر به ناباروری می شود.

کمبود روی همچنین می تواند باعث ایجاد تغییرات در کروموزوم ها و در نتیجه کاهش باروری شود؛ علاوه بر آن کمبود این ماده معدنی کارایی هورمون های استروژن و پروژسترون را دچار اختلال کرده و منجر به بی نظمی در سیکل قاعدگی می شود. منابع غذایی روی در سبزی ها، تخم مرغ، گوشت قرمز، گوشت ماکیان (پرندگان، مرغ، ماهی)، شیر و سیب زمینی است.

سلنیم

سلنیم یکی از املاح معدنی کمیاب و ضروری برای بدن است و مطالعات اخیر نشان می ‌دهد در تقویت قدرت باروری از طریق افزایش انرژی لازم برای تحرک اسپرم ها و افزایش طول عمر آنها و در نتیجه افزایش باروری موثر است، بنابراین سلنیم نقش حیاتی در باروری دارد. این عنصر در مایع فولیکولی تخمدان بانوان از گامت های جنسی زنان حفاظت کرده و در افزایش میزان باروری زنان مبتلا به اختلال ناباروری نقش دارد. همچنین می تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت و ابتلا به بعضی از سرطان‌ ها جلوگیری کند. سنیم در مواد غذایی نظیر گوشت ماهی، مرغ و گاو یافت می شود.

کلسیم

کلسیم یک ماده معدنی مهم برای تقویت استخوان ها و دندان ها است. علاوه بر این به عملکرد قلب، به اعصاب، عضلات و سایر سیستم های بدن کمک می کند.

مصرف همزمان کلسیم و ویتامین D در بلوغ تخمدان و درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک موثر است. با توجه به اینکه بلوغ تخمک در باروری و ایجاد بارداری ضروری بوده، نقش کلسیم در این موضوع بسیار مهم است. تاثیر کلسیم بر باروری مردان نیز نشان داده است که اسپرم برای انرژی و قدرت لازم اسپرماتوزوئید ها برای ورود به تخمک نیاز به کلسیم دارد.

منگنز

منگنز به طور گسترده، در بافت ‌های بدن گیاهان و حیوانات وجود دارد. منگنز یک ماده معدنی کمیاب است، زیرا به مقدار بسیار کم در بدن انسان یافت می‌شود. بدن ما حدود 20 میلیگرم منگنز به طور عمده در استخوان ها ذخیره دارد.

منگنز در تشکیل بافت همبند، چربی و کلسترول استخوان، عوامل انعقاد خون و پروتئین نقش دارد. این ماده همچنین برای عملکرد طبیعی مغز ضروری است. مصرف منگنز در بهبود بیماری هایی از قبیل دیابت، روماتیسم مفصلی، تصلب شرائین، کلسترول بالای خون، سرگیجه،کاهش شنوایی و پوکی استخوان نقش دارد. این ماده در آجیل، گردو، بادام درختی و زمینی، غلات سبوس گندم و حبوبات و برگ سبزیجات وجود دارد.مصرف بیش از حد منگنز می‌تواند باعث کم خونی فقر آهن شود.

پتاسیم

یکی از مواد مغذی مورد نیاز بدن است که موجب افزایش شادابی و تحرک در فرد می شود و همچنین فشار خون بالا را کنترل می ‌کند و خطر ابتلا به سکته مغزی را کاهش می دهد. کمبود پتاسیم در ماهیچه ها و اعصاب اثر می‌گذارد و سبب ضعف و خستگی شدید ماهیچه ها می شود. مقدار مناسب مصرف این ریزمغذی خطر ابتلا به سکته مغزی و بیماری های قلبی عروقی و سرطان را کاهش می دهد. نشاط و شادابی می تواند بر سلامت باروری زنان تاثیر بسزایی داشته باشد که از این رو توصیه می شود یک رژیم طبیعی غنی از میوه و سبزی های پر پتاسیم در برنامه افرادی که به این مسئله توجه دارند، گنجانده شود. موز، ذرت، سیب زمینی، لوبیا سفید، طالبی و پرتقال از منابع خوب این ماده معدنی است.

منیزیم

منیزیم نقش مهمی در فعل و انفعالات متابولیسمی و گردش خون و قلب دارد. کمبود آن می تواند باعث ناراحتی های زیادی از جمله ضعف راندمان و توانایی کار، سردردهای میگرنی، درد قلب و گرفتگی ماهیچه پا شود.

نکته ‌ای که باید به آن توجه کرد این است که مصرف قرص های ضد بارداری نیاز به منیزیم را افزایش می ‌دهد و شاید بتوان برخی از عوارض مصرف قرص های OCP یا ضد بارداری را به یک کمبود پنهانی منیزیم ارتباط داد. مصرف این ماده در دوران بارداری نه تنها ریسک ابتلا به پوکی استخوان را کاهش می دهد، بلکه با کنترل فشار خون بارداری، شانس ابتلا به مسمومیت حاملگی را هم کاهش می دهد. این ماده مهم در مواد غذایی گیاهی مانند گردو، بادام، کاکائو، جوانه گندم، آرد سویا و برنج سبوسدار یافت می شود./ف.نوروزی فرد

«فاطمه شفیعی» کارشناس ارشد تغذیه بالینی دانشکده تغذیه و علوم غذایی شیراز