کلیه ‌ها وظیفه تصفیه مواد زائد و مایعات اضافی از خون را بر عهده دارند و نقشی حیاتی در حفظ سلامت عمومی بدن، کنترل اسیدیته خون، خونسازی و تنظیم فشار خون ایفا می‌کنند. شاخصی آزمایشگاهی به نام کراتینین وجود دارد که از متابولیسم کراتین که در عضلات است، تشکیل می شود. کراتینین به طور انحصاری از کلیه ها دفع می‌ شود؛ بنابراین، اگر مقدار کراتینین خون افزایش یابد، نشان دهنده اختلال در عملکرد کلیه ها می باشد. امروزه، اختلالات کلیوی مانند بیماری های حاد یا مزمن کلیه میلیون‌ ها نفر در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده است. مطالعات نشان داده اند که تغذیه مناسب و رژیم غذایی در پیشگیری و کنترل بیماری‌ های کلیوی بسیار اهمیت دارد.

نقش پیشگیری ‌کننده تغذیه

یک رژیم غذایی سالم می ‌تواند به پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ های کلیوی کمک نماید. توصیه ‌های کلیدی در این حیطه شامل موارد زیر است:

1. مصرف متعادل مواد مغذی: مصرف یک رژیم غذایی متعادل شامل میوه‌ ها، سبزیجات، مغز ها، حبوبات، لبنیات، غلات کامل و پروتئین‌ های کم‌ چرب به حفظ سلامت کلیه‌ ها کمک می‌ کند. این مواد غذایی ویتامین ‌ها و مواد معدنی ضروری را برای بدن فراهم می نمایند و به حفظ عملکرد کلیه ‌ها کمک می کنند.

2. کاهش مصرف سدیم: مصرف زیاد سدیم می ‌تواند مقدار فشار خون که یک عامل خطر مهم برای اختلالات کلیوی است را افزایش دهد. بنابراین، محدود کردن غذا های آماده و فرآوری ‌شده و کاهش میزان نمک افزوده به مواد غذایی مصرفی می ‌تواند به حفظ فشار خون در محدوده نرمال کمک کند.

3. مصرف کافی مایعات: رساندن مایعات کافی، علی الخصوص آب، به بدن به کلیه‌ ها در حذف سموم و مواد زائد کمک می نماید و منجر به بهبود عملکرد کلیه ها می گردد.

4. مصرف متعادل پروتئین: مصرف مواد غذایی پروتئینی برای سلامتی بدن لازم و ضروری می باشد؛ اما مصرف بیش از حد آن ها می ‌تواند به کلیه ‌ها فشار بیاورد و احتمال ابتلا به نارسایی کلیوی را افزایش دهد. بنابراین، رعایت تعادل در مصرف مواد غذایی پروتئینی مانند مرغ، ماهی، گوشت قرمز، تخم مرغ، حبوبات و لبنیات پیشنهاد می گردد.

نقش کنترل ‌کننده تغذیه

رعایت رژیم غذایی برای بیماران مبتلا به بیماری های حاد یا مزمن کلیه از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به کاهش سطوح کراتینین خون و جلوگیری از پیشرفت بیماری و نارسا شدن کلیه ها کمک می نماید. نکات کلیدی در این حیطه شامل موارد زیر است:

1. کاهش مصرف پروتئین: کاهش مقدار پروتئین مصرفی می‌ تواند به کاهش بار کاری کلیه‌ ها کمک نماید و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. بنابراین، مقدار پروتئین مصرفی برای بیماران مبتلا به اختلالات کلیوی باید براساس کاهش میزان فیلتراسیون گلومرولی کلیه و تحت نظر متخصص تغذیه و رژیم درمانی تنظیم گردد. دقت کنید که حذف منابع پروتئینی اکیدا توصیه نمی شود؛ زیرا منجر به تحلیل بافت های عضلانی و بروز سوء تغذیه می گردد.

2. کاهش مصرف فسفر: فسفر یک ماده معدنی ضروری برای سلامت استخوان‌ ها است؛ اما سطوح بالای آن در بیماران مبتلا به اختلالات کلیوی می تواند منجر به بروز مشکلات استخوانی و قلبی گردد. برای کاهش میزان فسفر مصرفی باید مصرف غذا های حاوی مقادیر بالای فسفر مانند محصولات لبنی، مغز ها، حبوبات، سویا، غلات کامل و گوشت‌ ها تحت نظر متخصص تغذیه و رژیم درمانی کاهش یابد. مواد غذایی فرآوری ‌شده و نوشابه‌ های گازدار نیز اغلب حاوی فسفات ‌های افزودنی هستند و بایستی حذف گردند.

3. کاهش مصرف پتاسیم: مصرف پتاسیم برای عملکرد عضلات و سلامت قلب ضروری است؛ اما سطوح بالای آن می‌ تواند برای بیماران مبتلا به اختلالات کلیوی خطرناک باشد و منجر به بروز هیپرکالمی و حمله قلبی شود. بنابراین، بیماران مذکور باید مصرف غذا های دارای پتاسیم بالا مانند موز، پرتقال، گوجه ‌فرنگی، حبوبات، سیب‌ زمینی و ... را محدود کنند. البته، خیساندن سیب ‌زمینی در آب چند ساعت قبل از پخت می ‌تواند سطح پتاسیم آن ‌را به طور قابل توجهی کاهش دهد. دقت کنید که افراط در مصرف منابع غذایی حاوی مقادیر کم یا متوسط پتاسیم نیز می تواند منجر به افزایش سطوح پتاسیم خون گردد؛ بنابراین مقادیر مجاز مصرفی از هر گروه غذایی باید تحت نظر متخصص تغذیه و رژیم درمانی تنظیم گردد.

4. کاهش میزان مایعات مصرفی: بسته به میزان آسیب وارد شده به کلیه ها و شرایط فردی، ممکن است نیاز به کاهش مقدار مصرف مایعات باشد تا از اضافه‌بار مایعات که منجر به تورم و افزایش فشار خون می شود، جلوگیری گردد.

5. محدودیت مصرف سدیم: کاهش سدیم رژیم غذایی برای بیماران مبتلا به اختلالات کلیوی می تواند در کنترل فشار خون و کاهش احتباس مایعات کمک کننده باشد.

6. تجویز برخی از مکمل ها: با توجه به میزان کاهش عملکرد کلیه و محدودیت های غذایی مورد نیاز برای بیماران مبتلا به اختلالات کلیوی ممکن است تجویز مکمل های غذایی برای برخی از افراد زیر نظر متخصص تغذیه و رژیم درمانی ضروری باشد./ف.نوروزی فرد

"دکتر سحر فصحتی"، دکترای تخصصی علوم تغذیه، دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز