مقدمه

نوشابه های انرژی زا، نوشیدنی هایی هستند که حاوی مواد محرک (Stimulant)، عمدتا کافئین می باشند و به عنوان محرک ذهنی و جسمی به فروش می رسند. این نوشابه ها ممکن است گازدار یا بدون گاز باشند و یا حاوی قند معمولی یا سایر شیرین کننده ها، عصاره گیاهان دارویی، بعضی ویتامین ها و اسید های آمینه باشند. حداکثر میزان توصیه شده دریافت کافئین در روز 400 میلی گرم می باشد که تقریبا معادل 4 فنجان قهوه یا دو نوشابه انرژی زا است. نوشابه های انرژی زا دارای اثرات محرک کافئین و قند می باشند و باعث افزایش هوشیاری می شوند و هیچ یک از سایر خواص مفید و سلامتی بخشی که در تبلیغات این محصولات ادعا می شود در تحقیقات علمی به اثبات نرسیده است.

 

اثرات مضر

طبق آمار ها سالانه ده تا بیست هزار مورد مراجعه به اورژانس، مرتبط با مصرف نوشابه های انرژی زا در آمریکا گزارش شده است. مصرف بیش از حد این نوشابه ها در ابتدا ممکن است باعث احساس سرخوشی (Euphoria) گردد اما پس از آن ممکن است عوارضی چون عصبی شدن، بدخلقی، بی قراری، بی خوابی،افزایش ادرار، سوء هاضمه، تهوع و بهم خوردن ریتم ضربان قلب در فرد رخ دهد. همچنین تحقیقات نشان داده است که مصرف این نوشیدنی ها باعث افزایش بیش فعالی در کودکان می گردد.

مصرف دو عدد یا بیشتر نوشابه انرژی زا در روز، میزان دریافت کافئین را از حد مجاز توصیه شده افزایش می دهد. مواد محرک دیگر نظیر جینسنگ نیز اثرات کافئین را تشدید می کند. میزان کافئین در انواع این نوشیدنی ها بسیار متغیر است و بعضی از تولید کنندگان خارجی نیز به دلیل بعضی خلاء های قانونی، از درج میزان کافئین روی محصول خودداری می کنند. این نوشابه ها ممکن است در اثر افت ناگهانی انرژی بدن که مدتی پس از مصرف آن ها رخ می دهد، باعث بروز تشنج شوند. مصرف این نوشیدنی ها به همراه بعضی داروهای ضد افسردگی نیز باعث اتساع مردمک چشم می گردد.

تاکنون چندین مورد مرگ در ارتباط با مصرف نوشابه های انرژی زا خصوصا در ورزشکاران گزارش شده است. اغلب نوشابه های انرژی زای متداول، فاقد الکترولیت های مورد نیاز بدن می باشند و با ورود کافئین و قند به جریان خون باعث افزایش دفع آب از بدن می شوند. کاهش یک درصد آب بدن نیز باعث کاهش 10 درصدی توانایی عملکردی بدن می شود.

جالب است بدانید که تائورین که در اغلب این نوشیدنی ها یافت می شود، یک ترکیب آلی با منشاء عمدتاً حیوانی است و بسیاری از افراد گیاه خوار بدون اطلاع از این مسئله، جزء مصرف کنندگان این محصولات می باشند. همچنین این مسئله در بررسی "حلال" بودن بعضی از این نوشیدنی ها که بعضاً به صورت قاچاق وارد کشور می شوند، شک و شبهه ایجاد می کند.

قوانین عرضه و مصرف نوشابه ای انرژی زا در کشور های مختلف جهان

بعضی کشور ها نیز محدودیت هایی برای فروش نوشابه های انرژی زا به افراد زیر 18 سال وضع کرده اند. در انگلستان اطلاعیه هایی در خصوص عدم مصرف نوشابه های انرژی زا توسط کودکان و زنان باردار صادر شده است و بعضی مدارس مصرف این محصولات را برای دانش آموزان ممنوع اعلام کرده و از فروشگاه های اطراف مدارس نیز خواسته شده است که از فروش آن به دانش آموزان خود داری کنند. از سال 2009 نیز فروش و تبلیغ نوشابه های انرژی زا برای افراد زیر 14 سال ممنوع شده است.

در برچسب نوشابه های انرژی زای قابل فروش در استرالیا به مصرف کنندگان تذکر داده شده است که مصرف بیش از دو قوطی در روز، مصرف توسط زنان باردار و شیرده، افراد زیر 16 سال، افراد دارای بیماری های قلبی، فشار خون بالا، دیابت، حساسیت به کافئین و ورزش کاران در حین فعالیت ورزشی، ممنوع می باشد. در استرالیا و نیوزیلند، طبق قوانین استاندارد، میزان کافئین نوشابه های انرژی زا حداکثر 320 میلی گرم در لیتر و برای نوشابه های معمولی (کولا) حداکثر 145 میلی گرم در لیتر می باشد که در استاندارد ملی ایران نیز این مقادیر به ترتیب 320 و 100 میلی گرم در کیلوگرم می باشد.

نتیجه گیری

اثرات محرک نوشابه های انرژی زا را نمی توان انکار کرد اما توجه به مضرات مصرف نادرست و بی رویه آن ها را نباید از یاد برد. مهمترین ترکیب مؤثره در این محصولات کافئین است و بعضی انواع نوشابه های انرژی زا دارای مقادیری بالاتر از حد مجاز توصیه شده دارند.

با این وجود متأسفانه به دلیل اطلاع رسانی ناکافی در مورد این فرآورده در کشور شاهد مصرف نوشابه های انرژی زا توسط کودکان و نیز عرضه آنها در باشگاه های ورزشی هستیم و همچنین ممکن است زنان باردار و شیرده و افراد دارای بیماری های قبلی-عروقی نیز بدون اطلاع از خطرات احتمالی این فراورده ها را مصرف کنند که این مسئله لزوم توجه بیشتر دستگاه های قانون گذار و نظارتی را می طلبد.

" وحید بااقبالی"دکترای تخصصی علوم و صنایع غذایی

پایان خبر